Wygrać z jasnowidzem – o metodach wspomagania procesu wykrywczego
Data publikacji 18.09.2015
Od wiosny 2010 roku Sekcja Psychologów wspólnie z Laboratorium Kryminalistycznym KWP w Bydgoszczy realizuje wspólne przedsięwzięcie szkoleniowe, pt: „METODY WSPOMAGAJĄCE PROCES WYKRYWCZY”.
Od wiosny 2010 roku Sekcja Psychologów wspólnie z Laboratorium Kryminalistycznym KWP w Bydgoszczy realizuje wspólne przedsięwzięcie szkoleniowe, pt: „METODY WSPOMAGAJĄCE PROCES WYKRYWCZY”. Jego celem jest zapoznanie policjantów służby kryminalnej z możliwościami współpracy z psychologiem policyjnym podczas realizacji czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych, przekazanie informacji na temat, czym jest i do czego służy psychologiczne profilowanie nieznanych sprawców przestępstw.
Ponadto, uczestnicy poznają zagadnienia związane z wykorzystaniem badań poligraficznych (wariograficznych) w procesie wykrywczym. Omawiane są zasady działania urządzenia, metody przeprowadzania badań oraz ograniczenia w ich stosowaniu.
Kryminalna psychologia policyjna stosowana
Zgodnie z Zarządzeniem nr 428/09 Komendanta Głównego Policji z dnia 17 kwietnia 2009 r. w sprawie form i metod wykonywania niektórych służbowych zadań przez psychologów pełniących służbę lub zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych policji, psychologowie realizują zadania m.in. z zakresu psychologii policyjnej stosowanej.
Psychologowie policyjni tej specjalizacji służą pomocą w czynnościach dochodzeniowo - śledczych i operacyjno-rozpoznawczych w takim zakresie, w jakim do ich efektywnego wykonania niezbędna jest wiedza psychologiczna. Zadania z tego obszaru w szczególności polegają na:
- analizie psychologicznej materiałów, np. analizie porównawczej przestępstw, analizie przekazów anonimowych, analizie struktury grupy;
- sporządzaniu profili psychologicznych nieznanych sprawców przestępstw, rysopisów psychologicznych osób zaginionych;
- opracowywaniu wskazówek do wyboru strategii śledczych, taktyki czynności procesowych, czy stosowania technik pro aktywnych w komunikowaniu się ze sprawcą;
- uczestniczeniu w czynnościach procesowych i pozaprocesowych.
Czym jest profilowanie psychologiczne nieznanych sprawców przestępstw?
Tworzenie profilu jest wnioskowaniem wykonywanym w oparciu o specjalistyczną wiedzę psychologiczną oraz analizę akt procesowych, wyniki ekspertyz sądowych, dokumentację fotograficzną, video i inną. Założeniem podstawowym profilowania jest fakt, że zachowanie sprawcy na miejscu zdarzenia odzwierciedla jego psychologiczne cechy. Zachowanie to można zrekonstruować po dokładnej analizie informacji dotyczących miejsca zdarzenia, zabezpieczonych śladów oraz informacji na temat ofiary. Od tego DLACZEGO – czyli od odnalezienia motywu jakim kierował się sprawca, poprzez analizę JAK – modus operandi - sposobu jego działania, dochodzimy do odpowiedzi KTO – do postawienia hipotez dotyczących sprawcy, jego cech osobowości, stanu emocjonalnego, stylu funkcjonowania społecznego, a także cech intelektu. Profil zawiera również wskazówki dla organów ścigania, np. które z osób występujących w materiałach należy objąć szczególnym zainteresowaniem lub jakie czynności dowodowe, związane z psychologią mogą być jeszcze pomocne.
Jednym z warunków niezbędnych, aby psycholog mógł odpowiedzieć na zadane pytania jest właściwe zabezpieczanie śladów na miejscu zdarzenia. Ponieważ podczas oględzin nie każdy ślad jest kwalifikowany jako kryminalistyczny i zabezpieczany, wiele istotnych dla psychologa śladów zachowań człowieka jest pomijanych. W konsekwencji może to wpływać na trafność diagnozy osobowości sprawcy. Aby ślady psychologiczne mogły być optymalnie wykorzystywane celowym wydaje się włączanie psychologów do grup operacyjno – śledczych, tak by mogli pracować od chwili ujawnienia przestępstwa.
Profilowanie stosuje się w sprawach zabójstw, zgwałceń, podpaleń, niewyjaśnionych przypadków śmierci, śledzenia i nękania ofiar, wówczas gdy sprawca nie jest znany. Pozwala ono na zawężenie kręgu osób będących w zainteresowaniu Policji, wskazuje na środowisko z którego wywodzi się sprawca, kierunkuje śledztwo, pomaga w budowaniu wersji śledczych i typowaniu. W oparciu o profil psychologiczny można też łączyć oddzielne przestępstwa w jeden ciąg jako seryjne przestępstwo lub stwierdzić brak takiego związku. Dodatkową korzyścią jest fakt, że pozwala na minimalizowanie sił i środków.
Badania poligraficzne
Badanie poligraficzne - określane wcześniej jako wariograficzne - stanowi optymalną metodę weryfikacji wersji podmiotowych i przedmiotowych. Pozwala w dość szybki i trafny sposób ograniczyć liczbę osób podejrzewanych (eliminacja), określić związek tychże osób ze zdarzeniem oraz rolę, jaką każda z nich pełniła w czynie zabronionym lub która na jakim jego etapie.
Ustalenie reakcji na określone elementy umożliwia także uzyskanie informacji o wspólnikach osoby podejrzewanej lub podejrzanego.
Analogiczna sytuacja występuje również w wypadku wersji przedmiotowej. Metoda oparta na sondowaniu wiedzy o realiach zdarzenia pomaga weryfikować wersje odnoszące się także do nieznanych elementów zdarzenia. Możliwości wykorzystania badań poligraficznych w Policji, przy zastosowaniu zarówno testów wiedzy o czynie, jak i testów pytań kontrolnych mają szerokie zastosowanie w szczególności w fazie postępowania przygotowawczego (in rem).
Z praktyki badań poligraficznych w Policji wynikało, że najbardziej zasadne było przeprowadzanie takich badań w fazie postępowania przygotowawczego, przy czym nie w ciągu kilkunastu godzin po zdarzeniu, co podyktowane było metodologią techniki testów wiedzy o czynie. Do opracowania tego rodzaju testów niezbędne są między innymi wyniki oględzin, w tym także przeszukania terenu, sekcji zwłok (przyczyn zgonu, rodzaj i ilość obrażeń, rodzaj użytego narzędzia, itp.), ustalenie czasu zgonu.
Analiza ilości spraw z wykorzystaniem poligrafu niewątpliwie zwiększa się. Wzrasta także wśród zlecających przekonanie o skuteczności tego rodzaju badań oraz korzyści z nich płynących, szczególnie w fazie postępowania przygotowawczego, gdzie ważną rolę odgrywa ekonomika działania w tworzeniu wersji podmiotowych i przedmiotowych.
Z drugiej zaś strony, zdarzają się jeszcze zlecanie badań poligraficznych w sytuacjach, gdzie wyczerpano wszelkie możliwości dowodowe, a badania takie traktuje się jak „ostatnią deskę ratunku”, zlecając wykonanie badań psychofizjologicznych nawet po konsultacjach u jasnowidza.
W związku z tym w 2010 roku w KWP w Bydgoszczy powstał program współpracy, obejmujący sekcję psychologów policyjnych oraz eksperta laboratorium kryminalistycznego pracowni badań poligraficznych, mający za zadanie ponowne zajęcie się przestępstwami, które do tej pory nie zostały wykryte, jak również pomoc organom ścigania w sprawach, w których zostały wyczerpane wszystkie możliwości.
W opracowaniu obu zespołów jest już kilka spraw, które obejmują zarówno przestępstwa związane z zabójstwami, jak i przestępstwa o podłożu seksualnym, które miały miejsce kilkanaście lat temu – a które w oparciu o metodę testów wiedzy o czynie - mogłyby się już nie kwalifikować do tego rodzaju analiz.
Efektem współpracy obu sekcji w 2010 roku było wykrycie sprawcy kilkunastu podpaleń w województwie kujawsko-pomorskim, w wyniku których poniesione straty oszacowano na kilkaset tysięcy złotych. Sprawne i trafne określenie przez psychologa profilu sprawcy oraz motywów działania, jak również przeprowadzenie badań na poligrafie umożliwiło wykrycie sprawcy podpaleń, który w efekcie działań policyjnych przyznał się do winy.
W świetle efektów i możliwości zasadnym wydaje się prowadzenie szkoleń w zakresie badań poligraficznych w jednostkach policji (takie szkolenia dla wszystkich jednostek garnizonu kujawsko-pomorskiego są już na ukończeniu), prokuraturach i sądach w całym województwie, które miałyby na celu uświadomienie prowadzącym postępowania zasadności takich badań, szczególnie w początkowej fazie postępowania przygotowawczego.
nadkom. Beata Wieczorek
Sekcja Psychologów KWP w Bydgoszczy
podinsp. Jacek Bukowski
Sekcja Badań Dokumentów LK KWP w Bydgoszczy
Autor:
Publikacja: