Geneza i rozwój organizacyjny Policji Państwowej 1920-1939
Data publikacji 18.09.2015
Rozpoczęcie I wojny światowej wysunęło na scenę międzynarodową sprawę Polski. Inicjatywy w czasie wojny obejmowały różne sfery aktywności społeczno – politycznej. Jedną z nich było tworzenie organów obywatelskich zajmujących się ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego.
Powołane wówczas do życia obywatelskie organizacje quasi-policyjne miały różny charakter i genezę. Jedną grupę tworzyły organizacje paramilitarne, które były na usługach i zabezpieczały interesy poszczególnych partii politycznych. Wymienić tu należy przede wszystkim Milicję Ludową PPS, Czerwoną Gwardię SDKPiL oraz Straż Narodową. Drugą grupę tworzyły organizacje obywatelskie tworzone żywiołowo, za przyzwoleniem władz zaborczych. Były one w wielu wypadkach oddane do dyspozycji instytucji obywatelskich lub reprezentowały władze samorządowe (Staż Obywatelska, Milicja Miejska, Milicja Powiatowa).
W zaborze pruskim funkcjonowały powołane przez gminne i miejskie władze samorządowe Policje miejskie i wiejskie. W listopadzie 1918 r. wspólnie z przedstawicielami ludności niemieckiej i żydowskiej utworzono trójnarodowościową Strażą Obywatelską (Bürgerwehr). Na jej czele stanął Julian Lange a Polacy mieli w niej od początku ilościową przewagę. W związku z tym Niemcy i Żydzi wycofali się ze Straży Obywatelskiej. Organizacja miała stanowić zalążek formacji paramilitarnej występującej w obronie interesów ludności polskiej w zaborze pruskim. Drugim rodzajem organizacji chroniących porządek i bezpieczeństwo publiczne były ugrupowania polityczne. W dyspozycji Narodowej Demokracji pozostawała formacja paramilitarna pod nazwą Straż Bezpieczeństwa Publicznego, Polska Partia Socjalistyczna posiadała Milicję Ludową a Lubelska Rada Delegatów Robotniczych utworzyła Milicję Ludową. Oprócz tego funkcjonowały inne organizacje porządkowe związane z prawicowymi stronnictwami politycznymi, do najważniejszych należały: Straż Ludowa, Straż Narodowa, Straż Obywatelska oraz Straż Policyjna Państwowa. Głównym zadaniem wspomnianych organizacji była ochrona interesów partyjnych. W okresie rodzącej się niepodległości formacje te wykor
zystywane były do zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa publicznego. W dniu 9 stycznia 1919 r. powołano do życia nową instytucję o charakterze porządkowym – Policję Komunalną, która powstała z przekształcenia milicji miejskich oraz powiatowych.
Prace przygotowawcze do stworzenia jednolitej służby bezpieczeństwa na ziemiach polskich rozpoczęły się w lutym 1919 r. W kwietniu i maju 1919 r. dokonano reorganizacji służby bezpieczeństwa. Milicję Ludową i Policję Komunalną podporządkowano jednej wspólnej Komendzie Głównej. Na stanowisko Komendanta desygnowano w dniu 8 kwietnia 1919 r. kpt. Kazimierza Młodzianowskiego, a 28 maja 1919 r. stanowisko to objął Władysław Henszel.
W czerwcu 1919 r. rozwiązano Komendę Główną Milicji Miejskiej i Policji Komunalnej i rozpoczęto organizację Służby Bezpieczeństwa. Organizację SB oparto głównie na formacjach Policji Komunalnej. Na jej czele stał komendant wraz z Komendą Główną jako organem centralnym. Urząd tworzyły trzy działy:
- Organizacyjny
- Gospodarczy
- Wyszkolenia
Ustawa o Policji Państwowej została uchwalona 24 lipca 1919 r. Jednocześnie straciły moc obowiązującą Dekrety o organizacji Milicji Ludowej z 5 grudnia 1918 r. i 7 lutego 1919 r. oraz dekret o organizacji Policji Komunalnej z 9 stycznia 1919 r. Bezpośrednio po wejściu w życie Ustawy MSW zarządziło ostateczne rozwiązanie ML i PK.Ustawa z 24 lipca 1919 r. była w początkowym okresie tylko formalnym aktem, bowiem jedynie na ziemiach byłego Królestwa Polskiego rozpoczęto formowanie i organizację jednostek terenowych Policji Państwowej. Dlatego też rozkazem z 20 sierpnia 1919 r. Komendant Główny PP powołał sześć Komend Okręgowych PP: miasta stołecznego Warszawy oraz okręgów warszawskiego, łódzkiego, kieleckiego, lubelskiego i białostockiego. Pozostałe obszary kraju zależnie od sytuacji społeczno-politycznej były stopniowo włączane do struktur Policji Państwowej. 
W późniejszych latach dokonano kilka zmian dotyczących organizacji i funkcjonowania Policji Państwowej. Jednym z ważniejszych były przepisy wprowadzone w dniu 27 grudnia 1924 r. zniesiono wówczas urzędy pod nazwą Okręgowe Komendy PP, gdyż nie miały one odpowiednika w strukturze administracji publicznej. W nowej sytuacji na czele policji w województwie stał Komendant Wojewódzki, który podlegał organizacyjnie Komendantowi Głównemu PP, a w zakresie czynności wykonawczych Wojewodzie. Kilka miesięcy później w dniu 10 marca 1925 r. wyznaczono zakres kompetencji Komendantów Wojewódzkich, a także Komend Wojewódzkich PP.
Od 1928 r. rozpoczął się proces potocznie określany jako ,,uśledczanie” policji. Zaczęto równorzędnie traktować wszystkie piony Policji Państwowej. Od 1928 r. włączano policję mundurową do wykonywania czynności z zakresu służby śledczej oraz politycznej. Kadra policji kryminalnej coraz częściej delegowana była stanowiska komendantów posterunków i kierowników komisariatów, natomiast funkcjonariusze służby mundurowej kierowani byli na śledcze kursy szkoleniowe.
Korpus Policji Państwowej podzielony został na funkcjonariuszy wyższych i niższych. Do funkcjonariuszy wyższych zaliczono: Komendanta Głównego, jego zastępcę a także nadinspektorów, inspektorów, nadkomisarzy, komisarzy, podkomisarzy i aspirantów. Grupę niższych funkcjonariuszy tworzyli: starsi przodownicy, przodownicy, starsi posterunkowi oraz posterunkowi. Minister Spraw Wewnętrznych mianował kadrę funkcjonariuszy wyższych natomiast niższych Komendanci Okręgowi. Ustawa z lipca 1919 r. nie wyjaśniała zakresu zadań Urzędów Śledczych oraz charakteru zależności od Komendanta Okręgowego. Kandydat powinien mieć 29-45 lat, legitymować się nieskazitelną przeszłością, obywatelstwem polskim, dobrą sprawnością fizyczną, znajomością języka polskiego i umiejętnością pisania i czytania.Autor: dr Krzysztof Halicki (Archiwum Państwowe w Bydgoszczy)
Publikacja: Piotr Pawlaczyk
