Zarys dziejów Komendy Policji Państwowej Okręgu XII (pomorskiego) i Okręgu XI (poznańskiego) cz. 2 - Historia Policji 1920-1939 - Policja Kujawsko-Pomorska

Rok później utworzono komendy powiatowe m.in. w Bydgoszczy, Poznaniu, Nakle oraz miejską w Bydgoszczy. Trzy lata później powołano KP PP w Wyrzysku. Osobliwością województwa poznańskiego był fakt, że wiele komend swoim zakresem terenowej władzy obejmowało 2 lub więcej powiatów. Obok komend powiatowych w 1924 r. działały komisariaty m.in. w Bydgoszczy i Poznaniu (8) oraz 264 posterunki. Okręg XI Poznański Policji Państwowej w 1923 r. liczył 2510 funkcjonariuszy, w 1928 r. 1747 natomiast w 1934 r. 1603 policjantów.

• Inspektor Wiktor Ludwikowski (21 VI 1920 – 1 I 1921)
• Inspektor Stanisław Krzyżanowski (1 I 1921 jako p.o. – 7 II 1921)
• Inspektor Bernard Śliwiński (7 II 1921 jako p.o.; komendant 1 VIII 1921 – 31 VII 1922)
• Inspektor dr Henryk Hass (1 VIII 1922 – 26 XI 1928)
• Inspektor Władysław Goździewski (26 XI 1928 – 17 XI 1934)
• Inspektor Jan Sawicki (17 XII 1934 – IX 1939)

Komenda Okręgowa PP w Toruniu w lipcu 1920 r. składała się z dwóch komend miejskich (Toruń i Grudziądz) oraz dziewięciu komend powiatowych w Toruniu (obejmująca powiaty toruński, chełmiński i wąbrzeski), Brodnicy (powiaty lubawski i działdowski), Grudziądzu (powiaty grudziądzki i świecki), Chojnicach (powiaty chojnicki, tucholski i sępoleński), Starogardzie (powiaty starogardzki, gniewski i tczewski), Kościerzynie (pow. kościerski), Kartuzach (pow. kartuski), Wejherowie (pow. wejherowski) i Pucku (pow. pucki). Ze względu na pograniczny charakter Pomorza przewidziano utworzenie czterech Komisariatów, które dzieliły się na odcinki a te na posterunki graniczne (kontrolne). W 1920 r. powołano Główny Komisariat Rzeczny w Grudziądzu podzielony na odcinki z siedzibami w Toruniu, Chełmnie, Grudziądzu i Tczewie. W dniu 15 maja 1921 r. powołano Komendy Powiatowe w Świeciu i Nowym Mieście (powiat lubawa), a 15 czerwca w Gniewie, 1 lipca w Tucholi, 1 listopada w Działdowie, 1 grudnia w Tczewie, a 7 lutego 1922 r. KP PP w Chełmnie. W drugiej połowie 1922 r. Komendy Powiatowe PP działały we wszystkich powiatach województwa pomorskiego.
 

• Inspektor Zygmunt Wiza (1 VII 1920 – 28 II 1921)
• Inspektor Stanisław Krzyżanowski (28 II 1921 jako p.o.; od 8 VIII 1921 Komendant Okręgowy do 12 IV 1922)
• Inspektor Rudolf Wizimirski (12 IV 1922 – 1 II 1926)
• Inspektor Zygmunt Wróblewski (1 II 1926 – 26 VI 1927)
• Inspektor Witalis Olszański (26 VI 1927 – 9 V 1935)
• Inspektor Adam Wiktor Nowodworski (9 V 1935 – IX 1939)

W 1924 r. Rozporządzeniem Prezydenta RP zniesiono Okręgowe Komendy PP, tworząc w ich miejsce Komendy Wojewódzkie PP. Reorganizację dokonano z dwóch powodów. Chciano przede wszystkim dostosować strukturę PP do podziału administracyjnego kraju oraz sprecyzować zależność Komendantów Wojewódzkich od Komendanta Głównego PP oraz Wojewodów. Wojewodom Komendanci Wojewódzcy PP podporządkowani byli w zakresie podstawowych czynności policyjnych oraz służby bezpieczeństwa. Funkcyjne podporządkowanie Komend Wojewódzkich PP właściwym Naczelnikom administracyjnym II instancji, czyniło Wojewodów a także Komisarza Rządu na miasto stołeczne Warszawę, władzę dyspozycyjną wobec Policji Państwowej w Województwie.

W drugiej połowie 1932 r. zlikwidowano KP PP w Gniewie. Następnie w 1938 r. w związku ze zmianą granic województw: pomorskiego, poznańskiego i warszawskiego, kilka powiatów z województwa warszawskiego (lipnowski, nieszawski, rypiński i włocławski) oraz z województwa poznańskiego (bydgoski, inowrocławski, szubiński i wyrzyski) przeszło do województwa pomorskiego. W związku z tym w okręgu pomorskim znalazły się Komendy Powiatowe w Lipnie, Aleksandrowie, Rypinie, Włocławku, Szubinie, Wyrzysku, a także dwie Komendy Powiatu i Miasta w Bydgoszczy i Inowrocławiu. Ponadto Powiatowy Urząd Policyjny w Działdowie został przeniesiony do okręgu warszawskiego. Tym samym liczba powiatów w województwie pomorskim wzrosła z 19 do 28. Specyficzna sytuacja panowała w Gdyni. Początkowo istniał tam Posterunek Policji (15 osób) podporządkowany KP PP w Wejherowie. Następnie po rozporządzeniu prezydenta RP z 20 października 1926 r. powołującym w Gdyni siedzibę władz powiatowych (tzw. powiat morski), powołano tam komisariat PP. Ponadto powstały posterunki na Oksywiu i Kamiennej Górze. W 1936 r. na czele Policji w Gdyni stał Komendant Miejski (komisarz Władysław Głuchowski) dysponujący 160 funkcjonariuszami, którzy pracowali w trzech komisariatach (jeden portowy) oraz w pięciu posterunkach (kolejowe w Gdyni, Kamiennej Górze, Chyloni, Oksywiu i Witominie).

Według stanu z 1 V 1926 r. na obszarze działania Komendy Wojewódzkiej PP w Toruniu pracował 1 inspektor, 1 podinspektor, 5 nadkomisarzy, 8 komisarzy, 20 podkomisarzy oraz 7 aspirantów. Łącznie wyższa kadra PP w województwie liczyła 42 funkcjonariuszy. Rok później 27 sierpnia 1927 r. stan ten przedstawiał się następująco: 2 podinspektorów, 4 nadkomisarzy, 7 komisarzy, 13 podkomisarzy, 7 aspirantów razem było 33 funkcjonariuszy a więc 9 mniej niż w 1926 r. Natomiast stan liczbowy niższych funkcjonariuszy PP w województwie pomorskim 1 sierpnia 1927 r. kształtował się następująco (w nawiasie stan z 1 V 1926 r.):
 

• 95 starszych przodowników (w 1926 r. 110),
• 168 przodowników (w 1926 r. 145),
• 257 starszych posterunkowych (w 1926 r. 290),
• 648 posterunkowych (w 1926 r. 678),
• Razem 1168 funkcjonariuszy (w 1926 r. 1223).