Geneza i powstanie Milicji Obywatelskiej 1944-1990
Data publikacji 18.09.2015
Formalnie Milicję Obywatelską utworzono 7 października 1944 r. na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Faktycznie formacja ta istniała już od lipca 1944 r.
Formalnie Milicję Obywatelską utworzono 7 października 1944 r. na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Faktycznie formacja ta istniała już od lipca 1944 r. i rozpoczynała działalność na wyzwalanych stopniowo terenach. W poszczególnych miejscowościach inicjatywa organizowania milicji należała najczęściej do dowódców wojsk radzieckich. Początkowo MO opierała się kadrowo na partyzantach Armii Ludowej, a jej pierwszym i długoletnim komendantem był dowódca AL Franciszek Jóźwiak. Funkcjonariuszem MO mogła być tylko osoba o odpowiednim obliczu klasowym i ideowym. Stopniowo milicję całkowicie podporządkowano partii komunistycznej, natomiast jej szeregi „oczyszczono” z przedwojennych policjantów, żołnierzy AK i członków innych
organizacji uznanych przez komunistów za wrogie. W latach 1945-1946 na krótko przyjęto do MO około 1000 policjantów przedwojennych, których wykorzystano do przeszkolenia milicjantów, a następnie zwolniono i często represjonowano. W latach 1949-1954 MO była całkowicie podporządkowana Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego, co korespondowało z koncepcją stalinowskiego państwa totalitarnego. Zbrodniczy charakter funkcjonowania MBP skompromitował nie tylko samą „bezpiekę” ale również milicję. Na fali „odwilży” zlikwidowano MBP i utworzono w to miejsce Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, natomiast „bezpiekę” ukryto odtąd w strukturach MO. Taka forma organizacyjna MO dotrwała, nie licząc symbolicznych raczej zmian w lipcu 1983 r., do momentu zlikwidowania Milicji Obywatelskiej w 1990 r.Powstanie Milicji Obywatelskiej w Bydgoszczy
Bydgoszcz została wyzwolona spod okupacji niemieckiej w dniach 22-27 stycznia 1945 r. siłami radzieckiej 47 Armii i 1 Armii Wojska Polskiego. Już 24 stycznia z inicjatywy dowódcy sowieckiego płka Malutina zwołano wiec ludności miasta i przystąpiono do organizowania władz miejskich. Jednocześnie miejscowi działacze i aktywiści przystępowali do tworzenia różnego rodzaju organizacji mających zabezpieczyć spokój i bezpieczeństwo publiczne do czasu unormowania się sytuacji, nazywanych milicjami samorzutnymi. Tam, gdzie „oblicze klasowe” milicji samorzutnej nie odpowiadało władzom centralnym, miejscowa organizacja była „wypierana” dzięki „życzliwości i bratniej pomocy” sowieckich komendantów wojennych miast i doradców wojskowych. Napływ ochotników spowodował, że w krótkim czasie na terenie Pomorza organy te liczyły 18-20 tys. członków. W samej Bydgoszczy liczebność milicji dochodziła do 1600 osób, zgrupowanych w 14 komisariatach. W miarę jak sowiecka komendantura wojenna przekazywało administrowanie miastem władzom polskim, do Bydgoszczy zaczęli napływać funkcjonariusze i pełnomocnicy partii komunistycznej i Rządu Tymczasowego, mający zorganizować i umocnić władzę ludową w mieście i województwie. Przybyli między innymi również funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Komendy Głównej MO w Warszawie. W dniu 6 lutego przybyła 180 osobowa grupa z ppłk. Janem Grabem-Wyderkowskim na czele, wcześniej, bo już 27 stycznia mianowanym Komendantem Wojewódzkim Milicji Obywatelskiej na Pomorze. W grupie tej, oprócz wypróbowanych działaczy komunistycznych, partyzantów Armii Ludowej i funkcjonariuszy „bezpieki”, było również około 20 absolwentów nowo zorganizowanej Szkoły Oficerskiej MO w Lublinie. Ich głównym zadaniem było przejęcie milicji samorzutnych, wyeliminowanie z nich członków nie zapewniających lojalności wobec władz komunistycznych, a następnie zorganizowanie komendy wojewódzkiej MO i podległych jednostek.
Cele te osiągnięto już latem 1945 r. Ppłk Grab-Wyderkowski został zastąpiony na stanowisku komendanta wojewódzkiego milicji z dniem 1 sierpnia 1945 r. przez mjr. Karola Janikowskiego. W kwietniu 1945 r. liczebność milicjantów w Bydgoszczy spadła do 561 funkcjonariuszy w 6 komisariatach, natomiast rok później już tylko 309 funkcjonariuszy w 4 komisariatach. Z pracy w milicji zwalniano głównie osoby nie spełniające kryteriów klasowych, tj. nie będące robotnikami fabrycznymi lub rolnymi albo chłopami małorolnymi. Wymóg ten dotyczył również rodziców milicjantów. Szczególnie chętnie przyjmowano do MO członków Polskiej Partii Robotniczej, której szeregi zaczęły się zwolna poszerzać ludźmi oczekującymi osobistych korzyści z racji członkostwa w PPR. W 1947 r. już 64,5% funkcjonariuszy MO stanowili „PPR-owcy”.
W początkowym okresie istnienia MO jej funkcjonariusze borykali się głównie z brakiem jednolitych mundurów, wyposażenia służbowego i jakichkolwiek środków transportu. Regułą było więc zdobywanie umundurowania na własną rękę, jak również używanie do służby prywatnych rowerów. Milicjanci nie mieli na przykład latarek, kajdanek czy raportówek. Nie było natomiast problemów z zaopatrzeniem w broń, otrzymywaną od wojska lub po prostu zbieraną w miejscach bitew i potyczek. Komenda wojewódzka milicji posiadała 1 samochód osobowy i 3 ciężarówki, natomiast tylko niektóre komendy miejskie i powiatowe posiadały chociażby motocykl. Zaopatrzenie MO znacznie poprawiło się już od 1946 r., kiedy jednostki otrzymały polowe mundury i wycofywane z wojska samochody, głównie amerykańskie.Sytuacja polityczna Polski po wojnie spowodowała, że głównym zadaniem MO okazało się zwalczanie podziemia niepodległościowego i wspieranie SB w tych działaniach. Oczywiście determinowało to strukturę milicji poprzez dużą liczebność tzw. „plutonów operacyjnych”, oraz powodowało zaniedbania w dziedzinie walki z przestępczością pospolitą. Stan bezpieczeństwa w pierwszej dekadzie istnienia państwa po II wojnie światowej był bardzo niski. Przyczyniło się do tego głównie słabe przygotowanie milicjantów do służby milicyjnej, przedkładanie przekonań politycznych nad ogólnymi kwalifikacjami kandydatów na funkcjonariuszy, oraz niski poziom zawodowy kadry dowódczej. Sytuacja zaczęła się poprawiać wraz z postępującym wyszkoleniem oraz wyodrębnieniem MO ze struktur MBP. Było to również zasługą normowania się położenia ekonomicznego społeczeństwa i sytuacji politycznej w państwie.
Oprac. sierż. szt. dr Piotr Sykut
Autor:
Publikacja: